دومین نشست تخصصی «کتاب و رسانه» توسط معاونت امور مطبوعاتی برگزار شد

به گزارش روابط عمومی معاونت مطبوعاتی و اطلاع ­رسانی وزارت ارشاد،‌ این نشست با حضور فرخ امیرفریار و مجید رهبانی؛ سردبیران ماهنامه جهان کتاب و دکتر هرمز همایون‌پور، مدیرمسئول و صاحب امتیاز فصلنامه نقد و بررسی کتاب تهران برگزار شد.

در آغاز این نشست فرخ امیر فریار، با توصیف کتاب به عنوان یک کالا گفت: همانند هر کالای دیگری کتاب نیز نیاز به معرفی دارد تا مخاطبان از تولید محصول مورد نظرشان مطلع شوند. اما کتاب ویژگی­ های متمایزی دارد که این نقش معرفی را برای رسانه­ ها پر رنگ­تر می­کند. از طرفی با توجه به کمبود سرمایه و مشکلات مالی ناشران در ایران، ناشران نمی‌توانند هزینه چندانی برای این مهم صرف کنند.

وی خاطرنشان کرد: در اغلب نشریات ما بخشی برای معرفی کتاب در نظر گرفته شده است اما واقعیت امر این است که به دلیل حجم بالای کتاب­ های منتشر شده در سال های اخیر، امر اطلاع‌رسانی دشوارتر شده است. گاهی برای خود بنده پیش آمده که یکی از کتاب های مورد علاقه من منتشر شده اما به دلیل عدم اطلاع رسانی تا چند سال از وجود آن بی خبر بوده­ ام. مجموعه ه­ای از این دلایل باعث می­ شود تا به اهمیت نقش رسانه­ ها و مطبوعات در معرفی کتاب‌ها به مخاطبان پی ببریم.

این فعال حوزه کتاب و رسانه در ادامه به تأثیر ظهور اینترنت بر زندگی امروزی اشاره کرد و افزود: امروزه شاهد تأثیر گسترده فضای مجازی و اینترنت هستیم. به زعم ما رسانه‌های جدید رقیب رسانه‌های قبلی هستند اما همیشه این گونه نیست. فضای مجازی در بسیاری از موارد فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند که باید از آن بهره جست. گاهی می بینیم که تنها چند روز پس از انتشار یک کتاب نقدها و دیدگاه ­های مختلفی درباره آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر می­شود. همین امر در پاره­ای اوقات سبب می­شود که گاهی ترجمه یک رمان کوچک به دلیل بحث­ هایی که در فضای مجازی برای آن صورت می­گیرد در کمتر از یک سال به چاپ سوم می رسد و این اتفاق خوشایندی ات. در گذشته همین اتفاق به صورت دیگری رخ می‌داد؛ مثلاً فردی کتابی را می­خواند و آن را به دیگری توصیه می­کرد و به همین شکل این روند ادامه پیدا می­ کرد. حالا اینترنت به کمک این فرآیند آمده است.

سردبیر ماهنامه جهان کتاب در ادامه با تأکید بر تمایز میان قرائت خانه ها و کتابخانه ها گفت: در حال حاضر بیشترین استفاده­ای که از کتابخانه ها می­شود متعلق به قشر دانش­آموز و دانشجو است. به دلیل شرایط زندگی امروزی و محیط کوچک آپارتمان ها این افراد ناچارند برای یافتن مکانی آرام بر ای درس خواندن به کتابخانه­ ها پناه ببرند. یکی از مشکلات فعلی شهر تهران کمبود قرائت خانه است. نهادهای مسؤول باید به این موضوع توجه ویژه­ ای داشته باشند که در کنار ساخت کتابخانه­ ها، ساخت قرائت خانه­ ها را هم در برنامه د بگنجانند کمااینکه ساخت قرائت خانه به مراتب از ساخت کتابخانه ساده­تر و کم­ هزینه­ تر است.

امیرفریار در پایان با توجه به نقش تلویزیون و رادیو افزود: رسانه‌های پرمخاطبی چو رادیو و تلویزیون می‌توانند در معرفی کتاب برای مخاطبان عام خود تأثیر بسزایی داشته باشند.

سخنران دیگر این نشست مجید رهبانی، سردبیر نشریه جهان کتاب بود. رهبانی در ابتدای سخنان خود به نقش مطبوعات فرهنگی اشاره کرد و گفت: منظور از نشریات فرهنگی، مطبوعات مستقل هستند که معمولاً تیراژ‌های پایینی دارند و­لی با این حال بسیار مؤثرند زیرا مخاطبان این دسته مطبوعات، خاص هستند و عموماً جزو کتابخوان های جامعه محسوب می­شوند. با وجود تیراژ کم این نشریات به جرأت می توان گفت که خریداران بالقوه کتاب‌ها این نشریه را دریافت می­ کنند.

وی در ادامه به نقش دیگر نشریات در حوزه نقد کتاب‌ اشاره کرد و افزود:  امروزه ما به­ جز همین مطبوعات فرهنگی، سنگ محک دیگری برای ارزیابی محتوای آثار منتشر شده نداریم. یک نقد خوب می ­تواند باعث مطرح شدن یک کتاب یا نویسنده شود. فرآیند نقد در واقع از سه ضلع پدیدآورنده، ناشر و مخاطب تشکیل می­ شود. نقد کتاب به یک ضلع یعنی مخاطب خدمت می‌کند اما ممکن است باعث رنجش دو ضلع دیگر یعنی پدیدآورنده و ناشر شود. یکی از مشکلات فعلی ما عدم انتقاد پذیری در جامعه است. گاهی پاسخی که باید به یک نقد خوب داده شود دیده نمی­شود و همین باعث سرخوردگی افرادی می­شود که سال ها در این حوزه تلاش کرده ­اند. به خاطر همین مسأله خیلی از بهترین نویسندگان حوزه کتاب ما پس از مدتی از این کار کناره گرفته ­اند. بنابراین ما باید ظرفیت نقدپذیری خود را افزایش دهیم.

رهبانی افزود: مشکل دیگر عدم همکاری ناشران با مطبوعات است. واقعیت این است که یک نشریه فرهنگی و مستقل با بودجه و امکانات مالی محدود نمی‌تواند سالانه 500 تا 1000 عنوان کتاب برای معرفی و نقد خریداری کند. از طرفی اکثریت ناشران هم به این امر اعتقاد ندارند که کتاب های خود را برای معرفی به نشریات بفرستند. در حال حاضر تعداد اندکی از ناشران خود را ملزم به این کار می­ دانند.

سردبیر هفته نامه جهان کتاب ادامه داد: در حال حاضر در بیشتر مطبوعات ما صفحه یا ستونی برای معرفی و نقد کتب در نظر گرفته شده است. حتی برخی روزنامه‌ها، دبیر سرویس کتاب دارند و روزانه به این موضوع می‌پردازند. اما گاهی مشاهده شده تجربه کم یا عدم آموزش فرد سبب بروز مشکلاتی شده است. مثلا کتاب های خیلی تخصصی معرفی می‌شوند یا کتاب هایی که چند سال از تاریخ نشر آن‌ها گذشته است. این مشکلات گاهی با یک کارگاه آموزشی چند ساعته برطرف می ­شوند و نیازی هم به آموزش های دانشگاهی نیست. به نظر من این امر باید توسط ناشران انجام شود.

رهبانی در ادامه به تعداد کم کتابخانه‌ها در مقایسه با جمعیت کشور اشاره کرد و افزود: طبق استاندارد جهانی در ازای هر 3 تا 5 هزار نفر باید یک کتابخانه عمومی وجود داشته باشد که این آمار در کشور ما به ازای هر 24 هزار نفر است. اغلب کتابخانه‌های موجود هم امکانات کافی ندارند. این امکانات با جمعیت کشور و میزان افراد باسواد و تحصیلکرده در کشور همخوانی ندارند. اگر تنها 10 درصد ار کتابخانه‌های موجود تجهیز شوند و منابع درست دریافت کنند، می­توانیم شاهد تحول در زمینه کتابخوانی باشیم.

این فعال عرصه کتاب و رسانه در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضر وابستگی بازار نشر به کمک های دولتی در این سال‌ها کمتر شده است. این امر در سال­ های گذشته سبب شد تا ناشران برای جذب بازار هیچ تلاشی نکنند. در حال حاضر در حدود 11هزار ناشر ثبت شده داریم اما تعداد کتابفروشی‌ها در سراسر کشور کمتر از 2000 مورد است. بر اساس گزارش ها بین 20 تا 30 درصد فروش بازار نشر در نمایشگاه اتفاق می‌افتد و این اتفاق جالبی نیست چرا که باعث رکود فروش کتابفروشی‌ها می‌شود. آمار بازدید در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گاهی تا 3 میلیون نفر می‌رسد در حالی که آمار بازدید نمایشگاه کتاب فرانکفورت از 800 هزار نفر تجاوز نمی‌کند. باید آمار فروش در طول سال بالا باشد نه فقط به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب محدود شود.

در بخش بعدی نشست، دکتر هرمز همایون‌پور، صاحب امتیاز و مدیرمسؤول فصلنامه نقد و بررسی کتاب تهران با تأیید صحبت های دیگر سخنرانان گفت: نسل ما، به خصوص آن دسته که ساکن شهرستان بوده‌اند، از طریق نشریات فرهنگی چون «سخن» و «صدف» با کتاب آشنا شده اند. تأثیر نشریات در معرفی کتاب‌ بسیار بالاست. اما باید آن‌ را آسیب‌شناسی هم کرد. واقعیت این است که تیراژ نشریات فرهنگی در همه جای دنیا پایین است اما در عوض این نشریات به طرق مختلف توسط نهادهای مختلف مورد حمایت قرار می‌گیرند در حالیکه در ایران این گونه حمایت‌ها بسیار موردی و اندک ‌اند.

وی در ادامه به یکی از اتفاقاتی که در زمان تصدی مدیریت قبلی بر نهاد کتابخانه ­های عمومی کشور افتاد، اشاره کرد و افزود: در آغاز مدیریت قبلی، به خاطر نقدی که بر سیاست های ایشان داشتیم، اشتراک نشریه ما در نهاد را قطع کردند با این توجیه که به خاطر قیمت بالا امکان خرید نشریه وجود ندارد. تا قبل از این اتفاق نهاد کتابخانه ­ها ماهانه 1200 عنوان از  نشریه را خریداری می‌کرد؛ اما پس از آن 20 یا 30 کتابخانه شخصاً تقاضای اشتراک دادند. مشکل، کم کاری مسؤولین نیست بلکه اعتقاد آنها است. نشریات فرهنگی برخلاف دیگر نشریات امکان پرداخت حق‌التحریرهای بالا را ندارند و همین امر سبب شده برای جذب نویسندگان حرفه‌ای با مشکل مواجه شوند.

 همایون پور در ادامه افزود: در گذشته مرسوم بود که ناشران 10 درصد بیش از تیراژ اعلام شده کتاب چاپ می­ کردند و در قرارداد با نویسنده هم ذکر می­ شد که این تعداد اضافه مشمول حق التحریر نیست. این تعداد کتاب های اضافه عموماً برای مطبوعات و صاحب‌نظران همراه با یادداشتی از سوی ناشر ارسال می ­شد و از آن‌ها درخواست می ­شد که اثر را نقد و معرفی کنند. اما متأسفانه همان طور که دوستان اشاره کردند، ناشران دیگر اعتقادی به تأثیر این مهم ندارند. خوشبختانه این روزها از مسؤولان حرف‌ های امیدوارکننده ایی به گوش می ­رسد و امیدواریم که این سخنان عملی شود.